آیا مردگان در آن دنیا استراحت می کنند . آیا غذا می خوردند. آیا عبادت می کنند . آیا آن دنیا روز و شب دارد . من همیشه فکر می کردم شب اول قبر همان شبی است که مرده را دفن می کنند اما با مطالعه در سایت شما متوجه شدم از زمانی که که به خاک میرود شب اول قبر او شروع می شود من نماز شب اول قبر را بعد از نماز مغرب و عشاء به جا آوردم آیا دیر اقامه شد؟ چرا خواندن زیارت عاشورا در هنگام دفن برای مرده مفید است ؟ آیا باید بعد از دفن پدرم در کنار قبرش می ماندم و دوباره تلقین را برایش می خواندم .ش
پاسخ:
برزخ براى همه یکسان نمى‏باشد، گروهى در عالم برزخ حیات آگاهانه‏اى دارند، اما گروه دیگرى همچون افرادى هستند که به خواب فرو مى‏روند و گویى در قیامت از خواب خود بیدار مى‏شوند و هزاران را ساعتى مى‏پندارند! (1) آن چنانکه خداوند در سوره روم می فرماید" و روزى که قیامت برپا شود، مجرمان سوگند یاد مى‏کنند که جز ساعتى (در عالم برزخ) درنگ نکردند! این چنین از درک حقیقت بازگردانده مى‏شوند "ولى کسانى که علم و ایمان به آنان داده شده مى‏گویند:شما بفرمان خدا تا روز قیامت (در عالم برزخ) درنگ کردید، و اکنون روز رستاخیز است، امّا شما نمى‏دانستید!". (2) حال این آیه نشان می دهد که گروهی گذر زمان را در برزخ احساس کرده ولی گروهی دیگر احساس نمی کنند .
اما در مورد غذا خوردن غذا خوردن باید گفت از برخی از روایات استفاده می شود که آنها در برزخ غذا می خورند آنچنانکه شخصی نقل می کند که به امام صادق (ع) عرض کردم: ارواح مومنان کجاست؟ حضرت فرمود:«ارواح المومنین فی حجرات فی الجنته، یاکلون من طعامها و یشربون من شرابها و یتزاورون فیها"ارواح مومنان در منازل بهشت‌‌اند . از طعام‌های آن می‌خورند. از نوشیدنی‌های آن می‌نوشند . همدیگر را می‌بینند و زیارت می‌نمایند». راوی بعد از ارواح کفار پرسید، حضرت فرمود: «فی النار یاکلون من طعامها و یشربون من شرابها و یتزاورون فیها؛ (3) ارواح کفار در آتش‌اند. از غذای و نوشیدنی آن استفاده می‌کنند همدیگر را می‌بینند و با هم ملاقات و دیدار دارند»
در مورد شب روز باید گفت به نظر فلاسفه و عرفای اسلامی، عالم خلقت دارای سه مرتبه وجودی است که عبارتنداز :
1.عالم مادّه، که بارزترین خصوصیّت آن حرکت و زمان به معنای خاص است؛ چرا که حرکت، سیلان و امتداد و جا به جایی و تغییر تدریجی را که در اشیای مادی قرار دارد، زمان گویند و میزان حرکت آن ها و مسافت طی شده توسط زمان اندازه‏گیری و محاسبه می‏شود. تمامی این اوصاف مخصوص ماده و اشیای مادی می‏باشد. همان طور که در تعریف حرکت گفته شده که: "تبدل تدریجی از قوه به فعل" است، این تعریف فقط در مورد اشیای مادی است.
2. عالم مثال که عالمی است غیر مادّی ولی دارای شکل و رنگ و مقدار. این عالم منزّه از حرکت و تغییر و زمان است .
3. عالم عقل، که منزّه از تمام آثار عالم مادّه است. عالم عقل و عالم مثال، از آن جهت که عوالمی مجرّد (غیر زمانی) هستند، آغاز زمانی برای آن ها معنی ندارد. لذا این دو عالم فقط آغاز علّی دارند. یعنی از حیث وجودی بعد از علّت خود قرار دارند.
حال با توجه به این مطلب، زمان به معنای گردش شب روز ، در عالم برزخ وجود ندارد، زیرا زمان مقدار حرکت است و حرکت از شئون ماده می‌باشد، حال آن که عالم برزخ، عالم غیر مادی و مجرد از ماده است.
البته این امر بدان معنا نیست که عالم آخرت و نظام حاکم بر آن، مطلقاً از زمان تهی باشد، بلکه در آن عالم نیز زمان وجود دارد که از نظر ماهیت با زمان در این دنیا که مخصوص مادیات است، متفاوت است، همان طور که عالم برزخ آثار ماده مانند وزن و مقدار را دارا است،ولی آثار مادی آن با دنیا متفاوت است. بر این اساس زمانی را متناسب با ویژگی های همان جهان، می توان تصور کرد که در آن عالم هم به نوعی وجود داشته باشد.
در مورد اقامه نماز آنچه به عنوان نماز شب اول قبر برای بازماندگان میت بیان شده است، آن است که این نماز بعد از نماز عشاء روزی که میت را دفن کردند، خوانده شود(5) لذا بر فرض شب اول قبر میت از همان زمان دفن باشد، آنچه برای ما به عنوان یکی از عوامل تاثیر گذار برای میت بیان شده است، همان است که بعد نماز خوانده می شود و در مورد زیارت عاشوراء اگر چه به عنوان امر مستحبی در آداب دفن بیان نشده است. اما مانند همه ذکرهای دیگر فی نفسه خواندنش هنگام دفن امر خوبی است چرا که به اعتقاد ما همه ائمه نزد خداوند بزرگوارند. اما در این میان برخی مانند امام حسین(ع) به دلائل مختلف، جایگاه و موقعیت ویژه ای دارند. لذا بازماندگان میت با خواندن زیارت عاشوراء،و گریه برای آن امام، قدری خود را تسلی داده و ثواب آن را به میت هدیه می کنند و از آن امام برای رحمت و مغفرت میت،طلب مسئلت می کنند.
در مورد تلقین نیز، تاکید شده است. ولی یا کسی که از جانب او اذن در تلقین دارد، بعد دفن و پراکنده شدن مردم،تلقین را دوباره تکرار کند حال اگر دیگران نیز این امر را بر عهده گیرند فی نفسه کار بدی انجام نداده اند. اما در عین حال آن امر مستحبی که در روایات بیان شده، منحصر در ولی یا کسی است که از جانب وی اذن داشته باشد.
پی نوشت ها:
1. مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، چ دار الکتب الاسلامیه ، تهران، 1374 ه ش، ج 16، ص 484.
2. روم (آیه) 55 و 56.
3. علامه مجلسى، بحار الأنوار، چ مؤسسة الوفاء، بیروت، 1404 ه ق، ج 6، ص 235
4. ر.ک. الهی قمشه‌ای، حکمت الهی، چ انتشارات اسلامی، تهران 1360، ص 298.
5. بنی هاشمی، سید محمد حسن، توضیح المسائل مراجع، ج 1، ص 368 (بحث مستحبات دفن)،دفتر انتشارات اسلامی، قم، 1386ش.
6. شیخ بهایی، جامع عباسی، چ موسسه منشورات فراهانی، تهران بی تا، ج 1، ص 24.